قلعه ایرانشهر

بنا بر نوشته متون و مورخين معاصر، در عهد قاجاريه شخصي بنام ناصرالدوله فرمانفرما كه در سال 1285 هجري شمسي حاكم وقت ايالات كرمان و بلوچستان بود؛ پيشنهاد ساخت يك دژ نظامي عظيم را در فهرج يا پهره، به ناصرالدین شاه قاجار می دهد. فهرج یا پهره نام قدیم ایرانشهر است که در سال 1308 هجري شمسي با تصرف اين شهر توسط قواي رضاخان پهلوي به نام ايرانشهر تغيير نام مي یابد. ناصرالدین شاه با ساخت اين قلعه نظامي در فهرج موافقت مي نمايد و بدين ترتیب كار ساخت قلعه در سال 1264 هجری شمسی به دست يكي از معماران توانا و مشهور كرمان بنام “استاد حسين معمار باشي كرماني” آغاز و پس از مدت هفت سال به اتمام مي رسد. از آن پس اين قلعه بنام قلعه ناصري يا ناصريه مشهور مي گردد و مقّر حكمراني بلوچستان كه تا آن سال قلعه كهن و عظيم بمپور بود به قلعه ناصري تغيير مي يابد.

اين قلعه با ضعف دولت قاجار در اواخر عصر قاجار و اوايل عصر پهلوي به تصرف حاكم مقتدر وقت بلوچستان بنام “دوست محمد خان بازكزايي” در مي آيد و بنام قلعه دوست محمد خان معروف مي گردد. با به قدرت رسيدن رضاخان و استقرار و قدرت گرفتن حکومت مرکزی، قشون دولتي رضاخان پهلوي به فرماندهي “تيمسار امان الله جهانباني” بلوچستان و اين قلعه را متصرف شده و از آن پس اين قلعه به نام قلعه ايرانشهر شهرت مي يابد.
در عصر پهلوي دوم (محمدرضا شاه پهلوی) از اين قلعه بنام پادگان ژاندارمري وقت و زماني به عنوان مدرسه استفاده مي شده است. در اوايل انقلاب با متروك ماندن اين قلعه عظيم و زيبا، بتدريج تبديل به قلعه اي متروك و نيمه ويرانه مي شود كه متاسفانه در سال 1361 هجري شمسي حدود 98 درصد معماري هاي فضاي داخل با بولدوزر مورد تخريب و تسطيح قرار مي گرد و تنها سردر و حصار آن باقي مي ماند. اين قلعه در زمان ساخت، حداقل داراي هفت حياط بزرگ و شامل مجموعه هاي اصطبل، شاه نشين، سرباز خانه، اسلحه خانه، حمام و… بوده است.
مصالح اصل اين قلعه از خشت و گل و آجر است و حصار آن مجموعا داراي 9 برج ديدباني می باشد كه قطر ديوارهاي حصار آن در روي سطح زمين به 5/4 متر و ارتفاع آن به حدود 7 متر مي رسد. این بنا مجموعا داراي مساحتي بالغ بر 36000 متر مربع مي باشد.
با توجه به متون به جاي مانده، قلعه ایرانشهر داراي بيش از 150 اتاق شامل مال بند، حوضخانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه، حاكم نشين و… بوده است. هر چند که معماري داخلي قلعه تخريب شده، ولي مي توان به آجرنماي تزئيني سردر ورودي و برج هاي آجركاري شده دو طرف اشاره نمود كه داراي انواع طرح هاي رجچيني، دندان موشي، هندسي، لوزي، چليپايي و… است. اين نوع تزئين يادآور سبك معماري بكار رفته در برج هاي ارگ بم در استان کرمان توسط هنرمندان آن خطه است.

قلعه ایرانشهر